- Chữa Âm hoàng
Nhân trần 40g – Quế 8g
Thổ phục linh 20g – Củ sả 20g
Can khương 15g – Củ nghệ 20g
Các vị trên sắc với 3 bát nước, còn 1 bát mài Quế vào cho uống Tán bột mịn, sắc Nhân trần làm nước thang, mỗi lần cho uống 15-20gam.
* Nếu tiểu tiện không lợi gia Tỳ giải, Xa tiền
- Chữa Dương hoàng
Rễ cỏ may 40g – Nhân trần 50g
Vỏ núc nác (Hoàng bá nam) sao nước gạo 30g
Quả hoặc lá Dành dành 30g
Sắc với 2 bát nước, còn 1/3 cho uống.
- Chữa Dương hoàng
Cây và củ rau má 30g – Củ nghệ 20g
Nhân trần 40g – Tỳ giải 20g
Sắc với 2 bát nước còn 1/3 cho uống.
* Nếu đại tiện táo bón gia củ chút chít 20g
- Chữa chung cả 2 thể bệnh Âm và Dương
Củ cây rau má 40g – Nhân trần 40g
Sắc với một bát rưỡi nước còn một nửa cho uống, nếu là âm hoàng thì sao củ rau má.
- Nữ lao hắc đản
Phàm người bị hoàng đản, buổi chiều phát sốt sợ lạnh, đó là chứng sinh ra bởi nữ lao, bàng quang đau lói, bụng dưới đầy, khắp mình đều vàng, trên trán đen, dưới chân nóng vì thế thành chứng hắc đản, bụng trướng như có nước, đại tiện đen, không phải bệnh tích nước, trong bụng cảm thấy đầy, phèn chua, tán lấy cháo lúa mì hòa uống mỗi lần 1 thìa, bệnh theo hai đường đại tiện và tiểu tiện mà ra nước tiểu vàng phân đen là đúng.
- Hoàng đản
Bố chính sâm 5 lạng (sao vàng)
Rau sam 5 lạng (lấy tất cả hoa, hột cành, rễ lá, để sống) Ngâm Rau sam 1 giờ trong nước muôi, bỏ vào với Bố chính sâm nấu nước uống mỗi ngày 3 lần sáng trưa tôi.
Phụ nữ có thai và người đi tiêu lỏng không ăn uống được, tiểu tiện vàng, nhọc mệt thì uống.
- Vàng da mới phát
Cành liễu sắc lấy nước thật dặc, 1 lần uống 1/2 thăng.
- Khắp mình, mặt mắt đều như giấy vàng
Nhân trần 1 nắm, Chi tử 24 quả, 2 bát nước, sắc còn 1/2 bát, bỏ bã. Thạch cao 1 cục nướng dỏ, bỏ vào trong nước thuốc cho tan mà uống nóng trùm chăn cho ra mồ hôi lại dùng phấn xoa khắp mình.
Chi tử bỏ vỏ, Chỉ thực bỏ ruột sao, 1 lần dùng 1 đồng cân, đậu xị 5 đồng cân, nước 1 bát, nấu sôi uống nóng
Gia thêm 2 đồng cân Cát căn, 5 phân Cam thảo nướng
Hạt củ cải sao tán, 1 lần uống 1 đồng cân với nước cơm, ngày 3 lần.
- Chuyên trị mọi chứng vàng da hoặc đi tiểu luôn, hoặc đi tiểu ra máu đều dùng được
Mật ong 1/2 bát, gừng sống 5 lát.
Nước mới múc 1 bát, sắc uống ngày 2 lần, nước tiểu dần dần trong lại, hết vàng da.
- Chuyên trị mọi chứng vàng da
Rễ bươm bướm, rửa sạch, 1 vài nắm, đổ nước sắc lấy 1/2 bát uống lúc đói.
Ốc nhồi, ngâm cho nhả bùn, nấu chín, lể lấy ruột ăn và uống cả nước, lại dùng vỏ ốc nung thành vôi tán, 1 lần uống 2 đồng cân với rượu.
Hạt Đình lịch, lót giấy trên nồi, bỏ hạt vào rang, Chi tử, Nhân trần, Hoàng cầm đều nhau, sắc uống.
Phương trên thêm Cam thảo, Chỉ thực mà không có Hoàng cầm.
Trứng gà 1 quả, để cả vỏ, nướng khô tán, hòa giấm uống nóng, thấy trùng trong mũi ra là công hiệu, bệnh dầu có vàng lắm uống 3 lần cũng khỏi.
Trứng gà, trộn gạo trần mễ, nấu cháo mỗi sáng ăn 1 quả, lâu ngày rất tốt.
Chẫu chàng 1 con, Phèn đen 3 đồng cân. Hai thứ cho vào mề con gà trông, nấu chín nhừ, bỏ chẫu chàng ăn mề gà, rất hay, không có phèn đen cũng được.
- Thấp nhiệt da vàng như màu vàng thật
Rễ cây đào lấy lúc mờ sáng, đừng cho đàn bà, gà, chó thấy. Lấy rễ hướng đông, chọn thứ bó bằng chiếc đũa, 1 nắm xắt nhỏ, sắc 1 bát nước còn 1/2 bát, uống lúc đói sau 3-5 ngày, bớt vàng dần như mây tan, 100 ngày mới thật hết vàng, nên thường uống chung với 1 chén rượu cho dễ tan, nếu không thì chậm tan, kiêng ăn thức ăn nóng, thịt lợn, cá.
Dây nho, rửa sạch, giã nát vắt lấy nước cốt 1 thăng, uống, bệnh lâu năm thì ngày uống 2 lần là khỏi.
Rễ cỏ bấc 4 lạng, rượu và nước đều nhau, nấu 1/2 ngày, phơi sương một đêm uống.
Gừng sống, giã nát, thường mang theo tự xát vào mình, bệnh sẽ tự lui.
Phương trên thêm Nhân trần giã lẫn gừng mà xát.
Rễ Ý dĩ sắc uống hoặc giã vắt lấy nước hòa rượu uống.
Cuông dưa đá, Đinh hương mỗi thứ 49 cái, cho vào nồi, đốt tồn tính, tán, mỗi lần dùng 1 đồng cân, thổi vào mũi cho chảy nước vàng ra, hay xát vào răng cho chảy nước miếng ra cũng được.
Hạt Mã đề, tán hòa nước uống 3-5 ngày là khỏi, hoặc uống với nước cơm.
- Vàng da vì thức ăn tích trệ
Xơ mướp để cả hạt, đốt tồn tính tán, 1 lần uống 2 đồng cân nếu vì ăn mì nhiều mà sinh bệnh thì uống với nước mì, nếu uống rượu mà sinh bệnh thì uống với rượu nóng, vài lần là khỏi.
- Kinh gỉản, da vàng như vàng thật, ham ngủ, chảy nước miếng
Nhân trần, Bạch tiền bì, đều nhau, 1 bát nước sắc sôi vài dạo, uống ngày 2 lần.
- Mọi chứng vàng da, mồ hôi vàng như nước Hoàng bá
Mỡ lợn 1 cân, rán lấy nước, ngày uống 2 lần, đại tiện ra được phân táo rắn thì thôi, công hiệu lắm.
- Vàng da, tức thở, tiểu tiện tự lợi, không nên trừ nhiệt
Chế bán hạ, gừng sống, đều 1/2 cân, 7 thăng nước sắc còn 1 thăng rưỡi chia 2 lần uống, có người bị khí kết mà chết, nhưng tim còn nóng được đổ thuốc này vào miệng là sống lại.
- Chuyên trị đau mới khỏi, da vàng, bụng trướng to, tiểu tiện không thông
Lá hẹ giã nát cùng với bã rượu và muối trộn đều, đặt vào rốn buộc lại là khỏi.
- Thâm da đen (hắc đản)
Thiên hoa phấn 1 thăng giã nhỏ, vắt lấy nước cốt 6 cáp uống dần tiểu thấy ra nước vàng thì thôi, chưa ra nước vàng lại uống thêm.
- Tích rượu, vàng khắp mình
Rễ hoa hiên, giã vắt lấy nước cốt uống
Nhân trần 4 gốc, Dành dành 7 quả, ốc nhồi 1 con cả vỏ, 3 thứ giã nát, nấu sôi 100 dạo, hòa 1 bát rượu, uống. Đây là thuốc bí truyền.
Nhân trần 1 lạng, rượu ngon 1,5 chén, sắc còn 8 phân, uổng nóng xa bữa ăn, vài lần là khỏi.
- Bệnh hắc đản nguy ngặt
Qua lâu căn 1 cân giã vắt lấy nước, uống 1 lần cho hết thì nước vàng theo đường tiểu mà ra, nếu không thấy ra lại uống nữa.
- Chữa 5 chứng vàng da
Rễ cỏ tranh tươi 1 nắm, giã nhỏ, lấy 1 cân thịt lợn nấu làm canh mà ăn.
- Chữa 5 thứ bệnh vàng da
Tần giao 1 lạng chia làm 2 gói, mỗi gói tẩm vào 1 thăng rượu, rồi ép lấy nước uống lúc đói, tiểu tiện được thì thôi, người uống được rượu thì mau khỏi hơn, thường dùng có công hiệu.
- Chữa 5 thứ vàng da
Một quả trứng gà để cả vỏ, đốt ra tro, nghiền nát, lấy rượu 1 cáp hòa ra uống, nếu trong mũi ngứa ngáy có trùng bò là hay, chứng nặng thì chỉ uống 3 lần là khỏi.
- Vàng da do thấp nhiệt
Sài hồ 1 lạng – Cam thảo 2,5 đồng cân
Rễ cỏ tranh 1 nắm Sắc uống.
- Bệnh hoàng đản, vàng khắp trong ngoàỉ, nước tiểu đỏ, tâm phiền miệng khô
Tần giao 3 lạng, sữa bò 1 cân, sắc lên, chia 2 lần uống ấm hoặc gia Mang tiêu 6 đồng cân.
- Hoàng đản, suyễn đầy, tiểu tiện nhiều, hoặc khí kết lại không tan được mà chết ngất, cần phải đắp giữ hơi nóng, sờ ngực tim còn hơi nóng, đổ cho 1 tí thuốc này vào miệng thì có thể sống lại
Bán hạ, gừng sống, mỗi vị nửa cân, sắc lên chia làm 2 lần uống.
- Cốc đản vì thức ăn tích tu mà sinh ra, lao đản vì nhoc mà sinh ra
Khổ sâm 3 lạng, Long não làm viên. Mỗi lần uống 50 viên với nước cơm trước khi ăn.
- Bệnh hoàng đản thuộc tỳ, tiểu tiện đỏ sẻn thì nên dùng
Thanh phàn 4 lạng, đốt chảy ra thành hạt, Đương quy 4 lạng, tẩm rượu 7 ngày, muội nồi 3 lạng, lấy thuốc đã tẩm rượu rồi, viên với hồ uống.
Hoặc dùng
Tạo phàn 4 lạng, trộn muội nồi, Ngũ bội tử, mỗi vị 1 lạng, Mộc hương 1 lạng, lấy rượu nấu Thần khúc làm hồ mà viên uống lúc đói với rượu.
- Sắc da vàng như vàng (kỉm loạỉ) hay ngủ, mửa nưởc dãi
Nhân trần, Bạch tiền bì đều nhau sắc uống 2 lần
Bệnh thời khí sinh ra vàng da.
Trứng gà, ngâm vào rượu và giấm 1 đêm, nuốt lòng trắng vài quả.
- Khắp mình vàng da
Nhân trần 1 nắm, cùng 1 miếng gừng tươi, giã nát ra, hàng ngày đem xát lên da.
- Thương hàn vàng da, ngoài biểu nhiệt
Ma hoàng 1 nắm bỏ đốt, bọc vải, nấu với rượu nhạt uống cho ra mồ hôi, mùa xuân mùa hè sắc với nước lã.
- Ngũ đản (5 chứng hoàng đản)
Cây cối tía thái nhỏ, nước 1 bát, nấu còn nửa. Uống thường xuyên.
- Chữa Dương hoàng đản
Ma hoàng 12g – Sinh khương 8g
Nhân trần 12g – Rễ mướp đắng 10g
Chi tử 10g
Cam thảo 8g
Đậu đỏ 12g
Liên kiều 10g
Hoàng bá 10g
Đại hoàng 8g
* Cách bào chế và liều dùng:
– Lấy 7 bát nước tiểu trẻ em dưới 8 tuổi (hứng lấy đoạn giữa) cho Ma hoàng vào nước sắc sôi vài dạo gạt bỏ bọt, xong cho cả 9 vị thuốc vào sắc kỹ, lấy 3 bát uống mỗi ngày 3 lần, mỗi lần một bát, lúc thuốc còn hơi nóng.
* Kiêng kỵ: Kiêng ăn chất cay nóng.
- Chữa Dương hoàng đản
Lá quít 16g
Tinh tre 16g
Nhân trần 16g
Bạch tiền bì 12g
Hạt quả Dành dành 12g
Phèn chua 4g
Long đởm thảo 8g
Hoàng liên 4g
Đại hoàng 8g
Cách sao chế và liều dùng:
Lá quít, Tinh tre, Bạch tiền bì sao qua
Hạt quả Dành dành, Nhân trần sao vàng
Phèn chua 1/2 phi, 1/2 để sống, Long đởm thảo tẩm nước Cam thảo sao, Đại hoàng sao nóng, Hoàng liên tẩm nước mật lợn sao, sao chế xong, các vị đều phơi khô, tán bột, cho vào lọ nút kín để dùng dần.
Liều dùng:
Người lớn ngày uống 2 lần, mỗi lần 2 thìa cà phê,
Trẻ em: 4 tuổi đến 7 tuổi: mỗi lần 1/2 thìa cà phê 8 tuổi đến 10 tuổi: 1 thìa cà phê,
11 tuổi đến 15 tuổi: 1 thìa cà phê vun, mỗi ngày uống 2 lần vào lúc bụng còn đói, uống với nước đun sôi để nguội, phụ nữ có thai vẫn dùng được.
- Chữa Âm hoàng đản
Quế chi 8g
Nhân trần 16g
Hoàng kỳ 12g
Đảng sâm 12g
Bạch truật 12g
Chích cam thảo 8g
Can khương 8g
Chế phụ tử 4g Hoàng kỳ tẩm mật sao thơm
Bạch truật tẩm nước đất lòng bếp sao vàng Nhân trần sao vàng Can khương nướng sém
Cách dùng:
Các vi sắc với 4 bát nước lấy 1,5 bát chia uống 2 lần, lúc thuốc còn hơi ấm, uống lúc bụng còn đói trước hai bữa ăn.
– Trẻ em tùy lứa tuổi mà uống ít hơn liều người lớn.
* Kiêng kỵ: Kiêng ăn các thức lạnh, sống. Phụ nữ có thai không dùng.
- Chữa chứng Tửu đản
Sinh địa 16g
Đan bì 8g
Bạch thược 8g
Nhân trần 16g
Chỉ thực 12g
Chi tử 12g
Đậu đỏ 24g
Trần bì 8g
Đại hoàng 4g
Cam thảo 4g
Cát căn 8g
* Cách chế và dùng
Nhân trần, Chi tử, đậu đỏ rang vàng, Trần bì nhúng nước cho mềm cạo bỏ lớp trắng trong vỏ, tất cả sắc với 4 bát nước lấy 2 bát, chia uống 2 lần trong ngày, uống lúc thuốc còn hơi ấm, lúc bụng còn đói.
Không ăn các thức ăn cay, nóng, khó tiêu, kiêng uống rượu, kiêng phòng sự.
- Chữa bệnh Cốc đản
Sài hồ 12g
Bạch truật 12g
Nhân trần 12g
Chỉ thực 8g
Mật lợn (để ngoài) 1 cái
Cam thảo 4g
Chi tử 12g
Hoàng cầm 12g
Long đởm thảo 12g
Sinh khương 8g
Cách sao chế
– Long đởm thảo tẩm nước sắc, Cam thảo sao, Bạch truật tẩm nước, đất lòng bếp sao thơm, sắc với 3 chén nước chia uống 2 lần trong ngày, uống vào lúc bụng còn đói.
Kiêng kỵ: Không ăn các thứ cay, nóng, khó tiêu, không ăn đậu xanh, măng và rau muống.
- Chữa chứng Cốc đản
Lá chanh 20g – Phèn chua 20g
Hạt quả Dành dành 40g – Tinh tre 20g
Nhân trần 20g – Long đởm thảo 20g
* Cách bào chế:
– Phèn chua, 1/2 phi, 1/2 để sống
Các vị đều phơi khô, tán bột cho vào lọ dùng dần
Liều dùng:
Người lớn uống mỗi lần 3 thìa cà phê
Trẻ em: 5-10 tuổi: uống mỗi lần 1 thìa cà phê,
11 tuổi đến 17 tuổi: uống 2 thìa cà phê, uống mỗi ngày 2 lần với nước sôi để nguội.
Kiêng kỵ: Không ăn các thức ăn cay, nóng.
- Chữa bệnh Nữ lao đản
Sinh địa 12g
Đan bì 8g
Trạch tả 8g
Phục linh 8g
Phèn chua (phi) 8g
Qua lâu nhân 12g
Nhân trần 20g
Sơn thù 8g
Hoài sơn 12g
Thục địa 12g
Các vị thuốc trên, sắc với 4 bát nước lấy 2 bát, chia uống 3 lần trong ngày, uống lúc thuốc còn hơi ấm, bụng còn đói,
Kiêng phòng sự, không ăn các thức cay nóng. Nếu dùng thuốc hoàn tán thì cần gấp 2 lần liều lượng trên, tán bột, mỗi lần uống 12g với nước cháo lỏng.
- Chữa bệnh Hắc đản
Rễ mướp đắng 400g – Nhân trần 160g
Hai vị trên đều dùng tươi, rửa sạch đập dập vắt lấy nước uống (có thể thêm nước sôi để nguội)
- Chữa bệnh Cốc đản (Do chứng dương hoàng đản thất trị mà sinh ra)
Hoàng cầm 12g – Liên kiều 8g
Hoàng liên 4g – Sài hồ 12g
Chi tử 8g – Hoàng bá 6g
Bạch thược 8g
* Bào chế: sắc với 2 bát nước lấy 2/3 bát, uống vào lúc bụng còn đói, ngày uống 2 lần (trẻ em dùng liều lượng ít hơn)
- Chữa bệnh Hắc đản (Do âm hoàng đản thất trị mà sinh ra)
Nhân trần (sao) 16g – Bạch truật 12g
Chích can khương 8g – Đảng sâm 12g
Chích cam thảo 8g – Chế phụ tử 8g
Bạch truật tẩm đất lòng bếp sao tất cả các vị sắc với 3 bát nước, lấy 2/3 bát, uống lúc thuốc còn hơi ấm, bụng còn đói.
* Kiêng kỵ: Không ăn các thức sống, lạnh, phụ nữ có thai không dùng.
Chữa ứ huyết
Xuyên quy 12g
Đào nhân 8g
Xuyên khung 12g
Xích thược 12g
Mang tiêu 8g
Quế chi 8g
Bạch truật 12g
Cam thảo 8g
Đào nhân bóc bỏ vỏ lụa,
Xuyên quy tẩm rượu sao khô,
Bạch truật tẩm đất lòng bếp sao,
Cam thảo nướng sém, Mang tiêu nghiền nhỏ, sắc với 6 bát nước lấy 2,5 bát, cho bột Mang tiêu vào đun lại cho sôi vài dạo, chia uống 3 lần vào lúc bụng còn đói, uống hết thuốc trong ngày.
* Kiêng kỵ: Không ăn các chất sống, lạnh, kiêng phòng sự.
- Chữa bệnh Hoàng đản
Bạch truật 12g – Trần bì 8g
Nhân trần 12g – Hương phụ 20g
Chích cam thảo 8g – Hoàng kỳ 12g
Hoàng kỳ tán nhỏ, mật sao thơm, Bạch truật tẩm đất lòng bếp sao, Trần bì cạo bỏ lớp trắng bên trong sao thơm, Hương phụ giã nhỏ chia làm 4 phần
1 phần tẩm giấm thanh,
1 phần tẩm nước tiểu trẻ con,
1 phần tẩm nước muôi
1 phần tẩm nước vo gạo
Khi nước thấm ướt đều đem sao khô
Tất cả các vị sắc với 3 bát nước còn 2/3 bát, uống lúc thuốc còn hơi nóng, bụng còn đói, ngày uống 2 lần, đêm 1 lần.
- Chữa bệnh Hoàng đản
Cây cối xay (tẩm mật sao) 12g – Chi tử (sao vàng) 16g
Nhân trần (sao vàng) 16g – Hạt Mã đề 12g
Trần bì (sao sém) 16g – Hương phụ (tứ chế) 20g
* Bào chế: sắc với 3 bát nước lấy 2/3 bát, chia làm 3 lần, ngày uống 2 lần, đêm uống một lần vào lúc bụng còn đói và thuốc còn hơi nóng.
Bản phụ lục
Trên mấy nghìn năm lịch sử, giới Đông y tiền nhân đã tập hợp ghi chép truyền lại trên sách vở nhiều kinh nghiệm chữa nhiều thể bệnh hoàng đản, đa số các y gia thường chia làm hai loại bệnh là dương hoàng và âm hoàng.
Vì vậy, chúng tôi trích đăng dưới đây một số bài thuốc cổ phương để trên lâm sàng, các bạn tùy phương mà áp dụng có sáng tạo, có tổng kết rút kinh nghiệm nâng cao chất lượng điều trị.
- Dương hoàng đản
Nếu bệnh nhân mệt mỏi, không muôn ăn, lợm giọng buồn nôn, không khát nước, có thể dùng các bài thuốc Nhân trần Quất bì thang hoặc Nhân trần Ngũ linh tán.
- Nhân trần Quất bì thang:
Nhân trần 12g – Bạch truật 8g
Trần bì 8g – Bán hạ chế 6g
Bạch linh 10g
Bào chế các vị trên, sắc với 2 bát nước lấy 2/3 bát chia uống 2 lần trong ngày.
- Nhân trần Ngũ linh tán:
Nhân trần 12g – Quế chi 8g
Bạch linh 10g – Trư linh 8g
Trạch tả 8g – Bạch truật 10g
(Cách chế và dùng như bài trên)
Nếu bệnh nhân khát nước nhiều, rêu lưỡi vàng khô, tiểu tiện ít và đỏ là hiện tượng nhiệt nhiều hơn thấp có thể dùng bài Chi tử Bá bì thang.
Chi tử (bỏ vỏ) 12g – Hoàng bá 10g
Cam thảo 6g
(Cách chế dùng như bài trên)
Nếu người nóng, mệt mỏi, ngực tức, ít muôn nói, rêu lưỡi vàng
nhờn, tiểu tiện ít và đỏ là hiện tượng thấp và dùng bài Cam lộ tiêu độc đơn gia giảm.
Nhân trần 12g – Thạch xương bồ
Hoàng cầm 8g – Hoạt thạch 12g
Bạch đậu khấu 4g – Bạc hà 6g
Chỉ xác 6g – Hoắc hương 8g
Mộc thông 8g – Chi tử 8g
(Cách chế và dùng như các bài trên).
- Âm hoàng đản
Bệnh này phần nhiều do hàn thấp thuộc chứng hư: chủ yếu là ôn vận tỳ dương mà lợi thấp là phụ, dựa theo chứng trạng có thể dùng bài Nhân trần phụ tử can khương thang hoặc Nhân trần tứ nghịch thang.
Nhân trần phụ tử can khương thang
Nhân trần 8g – Quất hồng bì 6g
Bào khương 6g – Trạch tả 8g
Bạch truật 12g – Chỉ thực (vắt cám sao) 4g
Bán hạ chế 6g – Thảo khấu (sao cháy) 8g
Bạch linh 8g – Phụ tử chế 6g
Gừng tươi 3 lát
Sắc với 5 bát nước lấy 1,5 bát chia 3 lần uống trong ngày (ngày 2 lần, đêm uống 1 lần)
Nhân trần tứ nghịch thang
Nhân trần 12g – Phụ tử chế 6g
Bào khương 6g – Chích cam thảo 4g
Các vị trên sắc với 2 bát nước lấy 2/3 bát, chia làm 2 uống trong ngày.
- Vàng da rất nguy hiểm
Gà trống to, mổ trên lưng, để cả lông và huyết, nhân lúc còn nóng ấp vào ngực bệnh nhân, nguội thì làm con khác, ngày đổi 3-4 con thì hút hết tích độc ra, gà thì đem chôn, không được ăn rất độc.
