108 Bài thuốc nam chữa các bệnh về mắt

1. Mắt đỏ bí đại tiểu tiện

• Sơn chi tử 7 quả, nướng chín sắc lấy nước, bỏ bột Đại hoàng 3 – 4 đồng cân vào uống nóng, kiến hiệu.

2. Mắt mộng thịt, tia máu

• Lá nõn sậy giã nhỏ bao giấy bản đắp
• Mắt đỏ:

Lá cây đào ăn quả 1 nắm, củ nghệ 10g. Giã nhuyễn với 30 ml nước sôi, vắt lấy nước, lọc trong, cho vào lọ nút kỹ. Nhỏ vào mắt, bã rịt mắt băng lại.

3. Quáng gà do can huyết hư

• Đâm đọt non me nước hoặc me keo với tí muối mà đặt, rất công hiệu. Vị thuốc trị mắt do một cụ già ở Cù lao Giang, bị mắt đau, nằm mơ thấy ông tiên chỉ.

4. Mắt bị mụt lẹo

• Gói cơm nóng trong vải mỏng, áp vào mắt, nguội thì thay, ngày 2-3 lần.

5. Mắt bị mụt lẹo

• Dùng đũa bếp hơ nóng, áp nơi có mụt lẹo, ngày nhiều lần.

6. Thuốc đau mắt

Thuốc trắng:

• Mai hoa long não 2 lạng (tán) – Bạch phàn 5 đồng cân (tán)
• Bằng sa 5 đồng cân (rải trên) – cổ nguyệt 5 hột (rải trên)
• Đinh hương 5 nụ (rải trên)

Thuốc đen:

• Mai hoa 5 đồng cân – Nam tinh 5 đồng cân
• Thuốc vàng:
• Mai hoa 5 đồng cân – Thạch cam lộ 2 lạng
• Cửu khổng 5 đồng cân

Cửu khổng tẩm giấm thanh 3 ngày đêm rồi đem mài cho tróc bỏ vỏ nhám ồ ngoài bỏ vào nồi đốt với Bắc Thạch cam lộ vào, nấu 5 ngày đêm với nước, 5 lạng Hoàng liên phơi khô.

7. Mắt cườm hột

• Mắt mộng cườm hột đau rên Mật heo, sữa mẹ đắp lên mắt lành.

8. Mắt mộng

• Lể mộng đánh cật bằng chanh Ngược lại dấu hiệu thì nhanh lể liền.

9. Mắt kéo mây

Mắt đỏ thình lình bị kéo mây Ngò tàu một vị thật là hay Nhét vào lỗ mũi thường thay đổi Trong độ 3 ngày sáng lại ngay.

10. Mắt có mây

• Mắt mây che chẳng thấy chi Lá me lấy nước sôi thì xông vô.

11. Mắt có mây

• Kéo mây, tròng trắng gà so

Thang phần chừng nửa con so hiện thần.

12. Mắt có mây

• Phèn chua, chanh giấy, mật trăn

Năm chanh chưng chín mau lành cuộn mây.

13. Mắt có mây

• Muối đen, đọt nở hái ngay

Trứng gà tròng trắng trộn rày đắp lên.

14. Quáng gà

• Cáp phấn (vỏ ngao) 20g – Sáp ong 12g
• Gan lợn tươi hay gan dê 50 – 80g
• Vỏ ngao rửa kỹ, nung chín, nghiền nhỏ; sáp ong nấu chảy với cáp phấn, khuấy đều; gan tươi bổ đôi, đổ thuốc vào, khép lại, buộc, dùng giấy quấn cho vào nồi luộc chín, bắc xuống xông con mắt rồi ăn hết. Mỗi ngày 1-2 lần.

15. Chảy nước mắt sống

Rau Câu kỷ phơi khô 20g, đổ xiếp nước, sắc lấy 1 chén, uống trước khi đi ngủ, 4-5 lần là khỏi.

Thạch quyết minh 1 chỉ, đốt cháy đỏ, ngâm nước lạnh độ 1 giờ, nhỏ mắt.

16. Mắt đỏ có màng

• Nấu canh Câu kỷ ăn cho mát là hết.

17. Mắt đỏ có ghèn

• Đi đường bụi, gió làm mắt đỏ, đổ ghèn

1. Nhỏ nước muối hột rang (nên làm sẵn mà dùng)
2. Đâm nhuyễn rau giấp cá với tí muối đắp lên mắt (vị thuốc rất rẻ mà rất hay).
3. Mắt bị kéo mây

• Xạ hương, Băng phiến mỗi vị 1 phân, chưng cách thủy với sữa mẹ, lắng trong mà nhỏ mắt, vài ngày hết.

19. Đau mắt vàng

• Nếu thấy tròng trắng có màu vàng nhạt là bị đau gan, phải trị gan.

20. Đau mắt xanh

• Tròng trắng mắt hơi xanh, cũng có lòa và xốn
• Huỳnh liên 2 chỉ (bỏ lông) – Huỳnh bá 1 chỉ
• Bạch phàn 5 phân
• Tán nhỏ, chưng với sữa mẹ con so mà nhỏ.

21. Quáng tâm sáng đêm không thấy đường

• Lấy một miếng gan bò chưng chung với nước lá hẹ, đường phèn hoặc đường cát. Đêm phơi sương, sáng sớm ăn, vài ba lần, mắt sáng lại tốt.

22. Mắt nổi vảy cá

• Nhân trung hoàng 3 phân, đốt cháy hòa nước, lóng cho trong mà nhỏ.

23. Đau mắt vì có sâu

• Mắt bị ngứa ngáy, rất khó chịu, có người cho là bị bù lạch ăn. Thât ra là có sâu, nhỏ cỡ sơi chỉ may đồ xé làm 3. dài 1 1,5 ly.
• Lá tía tô tươi, tốt: 5 – 7 lá, rửa thật sạch, dùng cán dao sạch (không có đâm ớt) đâm thật nhuyễn nếu quá khô, thêm 1 muỗng cà phê nhỏ nước chín, vắt nước cốt đó mà nhỏ vô cả hai mắt, nháy cho đều thuốc trong mắt.
• Dùng tăm xỉa răng quấn gòn sạch, gọn, nhỏ cỡ hạt gạo, với 10 phút sau khi nhỏ thuốc, vạch mí mắt trên dưới, phía trong, dùng que gòn mà khều sâu ra đếm.
• Thường gạt sâu (có khi còn sống và bò từ từ) trên 1 miếng lá chuối tươi cho dễ thấy. Làm 2-3 lần như vậy, hết sâu là thấy ngứa mắt.

24. Đau mắt đỏ

Nhỏ mắt bằng mật ong ruồi còn tươi.

Rau má, giấp cá, tí muối hột đâm chung cho nhuyễn, trải giấy bạch mà đặt.

• Phác tiêu 1 chỉ, ngâm nước, lọc sạch mà rửa mắt.

  

25. Đau mắt kéo mây

Nấu sôi 1 nắm lá me, đổ ra tô lớn, lấy khăn trùm đầu, dùng 1 ông trúc thổi nước trong tô cho lên hơi mà xông.

Một lòng trắng trứng gà so, 1 chung sữa mẹ “con so”, 1 chỉ phèn xanh tán nhỏ, chưng cách thủy để nguội mà nhỏ. Làm ngày 3 lần, mỗi lần 1 giọt, vài ngày tan mây.

26. Đau mắt có cườm (mộng)

• Đâm nhỏ 1 nắm đọt tầm phỏng, chế vô ít rượu trăn đã hâm ấm, vắt lấy nước đắp vải mỏng ngang mắt. Nhểu thuốc lên vải, ấn nhẹ tay cho thuốc thấm mắt, vài lần tan cườm.
• Kiêng ăn đồ nóng, ớt, tiêu, tỏi và động phòng.

27. Cam nhảm mắt

Nấu 3 lá dâu tằm ăn hoặc 6 lá giấp cá với 200 ml nước và 2g muối hột. Rửa mắt cho sạch.

Một nắm lá dành dành, hái lúc mặt trời đã lặn, rửa sạch, ngâm nước muối mặn, giã nát lấy nước cốt để cho đông lại (như thạch), vải thưa đắp mắt, để thuốc lên mà đặt. Ngày 2 lần, 1 lần vài giờ.

• Cam nhăm mắt do can huyết hư tổn, 5-7 ngày không mở mắt được, không sưng đỏ:

Vỏ trứng gà đã nở con (sao) 50g; Bạch chỉ, Cam thảo, mỗi vị 12g sấy khô, tán mịn. Ngày uông 2 – 4g với nước cơm.

28. Mắt đỏ sinh màng

• Câu kỷ tử giã lấy nước, mỗi ngày nhỏ vào mắt 3-4 lần, thì kiến hiệu.
• Chi tử 1/2 cáp, nước 1 chén ngâm cho đặc, bỏ vào chút phèn chua với mấy đồng tiền cổ (đàn ông 7 đồng, đàn bà 9 đồng) ngâm 1 đêm, lóng lấy nước nhỏ vào mắt, kiến hiệu ngay.

29. Mắt đỏ sưng đau

• Phèn phi tán 3 đồng cân; gừng sống, bỏ vỏ, giã lấy nước, hòa làm cao bôi trên mí mắt, đốt hết 1 nén hương thì hết sưng đau, rồi rửa đi.
• Hoàng đơn hòa với mật ong dán ở huyệt Thái dương.
• Mai mực 1 phân, Hoàng liên 1/2 phân hòa với mật ong điểm vào.

30. Hết thảy các chứng đau mắt

• Thạch quyết minh (mài bỏ vỏ ngoài) đốt bằng than duối, chờ khi vừa chín thì lấy ra, tẩm đồng tiện 15 phút. Lại dùng Cốc tinh thảo, Xa tiền tử, Mật mông hoa, Quyết minh tử nấu nước để ngâm Thạch quyết minh 1 đêm, lấy ra phơi khô, giã dập. Dùng Đởm phàn 7 phân, Bằng sa 1 đồng cân, 2 vị tán hòa với 1 bát nước lạnh, đem ngâm Thạch quyết minh 1 đêm, lấy ra phơi khô, tán bột.

Sau đó dùng:

• Lộ cam thạch 2 lạng – Thạch quyết minh 3 lạng

Đồng tán chung thật mịn.

31. Mắt sinh trùng, mí mắt trên dưới đều loét đỏ

• Mật ong nấu thành cao đặc, bôi khắp trong lòng bát, đem Kinh giới cả bông, lá, cành đốt để cho khói bốc lên trong lòng bát, cạo lấy khói với mật bôi vào mắt, vừa trừ phong vừa sát trùng.

32. Mọi chứng đau mắt

• Lô cam thạch 2 lạng, nước tiểu con trai khỏe mạnh 6 tuổi 2 bát, lấy than duối than dâu đốt Cam thạch cho dỏ lên, tẩm đồng tiện, đốt tẩm 7 lần, lại lấy Đương quy 5 đồng cân, Hoàng liên 2 đồng cân, Đinh hương 10 cái, Ô tặc cốt 5 đồng cân, tẩm Cam thạch 1 đêm nữa, đem ra rửa sạch, phơi khô, tán, đựng vào lọ, nút trát cho kín, tùy chứng thêm bớt mà dùng.

• Nếu mắt sưng đau không mở được, thêm:
• Long cốt, Thạch giải, Trân châu, Hoàng liên, đều mài lấy nước, hòa với Cam thạch nhỏ vào mắt.
• Nếu có mộng thịt thêm:
• Trân châu 3 đồng cân, hòa với Cam thạch cùng nghiền điểm vào.
• Nếu có màng hình như cái kim nằm trong mắt, thêm. Hoàng đằng 1 đồng cân, Bạch phàn 1 phân, hòa Cam thạch nghiền bột điểm vào. Sau khi khỏi, thêm Trân châu 1 đồng cân hòa với Cam thạch điểm vào mắt. Sau khi khỏi rồi, lấy Hoàng liên, Cam thảo, Hoàng đằng 1 đồng cân, nấu trong nồi đất xông cho hết độc.

33. Đau mắt vì phong hỏa sưng đỏ

• Đại hoàng, Hoàng liên, Hoàng bá, Đương quy, Sài hồ, Uất kim bằng nhau, thái nhỏ, nấu với rượu ngon, ngâm 1 lúc, bỏ thuốc lấy rượu, lắng trong, nhỏ vào mắt.
• Sưng thì thêm Bạc hà.
• Đau lắm thì thêm nước mật con ếch.

34. Thuốc bí truyền do dị nhân truyền có kết hợp cắt lể lấy ác huyết ra. Phương âm đan chủ trị chứng mây màng và mộng thịt

• Lá Bồ công anh cả gốc rễ 3 lạng, Đởm phàn 1 lạng, dựng vào cái bát giã (bát tràng), đổ vào 1 bát rượu ngon, lấy bùn với muối trát, bịt kín miệng bát, đặt bát trên lửa than đun, tới khi Bồ công anh đốt tồn tính, lấy ra để ngay trên tờ giấy ướt đem cái bát khác úp lại, hết khói lửa thì nghiền bột để dùng.
• Dương đan, bài thuốc chủ yếu chữa mọi chứng đau mắt:

Lộ cam thạch, đốt lửa thật đỏ, lấy 1/2 sắc, hòa với 1/2 đồng tiện tẩm vào, đốt tẩm 7 lần, phơi khô nghiền bột để dùng, khi hầm đốt dùng than duối tốt hơn.

• Hoàng đan, chủ trị mắt nhiệt, mắt đỏ, sưng đau, rất có khả năng sinh da non hết đau, tan máu.
• Để trên tờ giấy sao qua để bỏ chất độc của kim, thủy phi phơi khô để dùng.
• Mai hoa (thứ to là Long não, thứ nấu luyện là Băng phiến, thứ rất tinh túy luyện là Mai hoa) chữa mọi bệnh ở mắt.
• Hoàng liên làm mát huyết tả hỏa.
• Long cốt chủ trị chứng bệnh ở mắt rất nặng với nước mắt có màng, nát toét vành mắt, lông quặm, mắt khô, dùng thì nướng đốt lên.
• Khô phàn chủ trị các chứng mắt sưng đau, mắt có mây màng, mắt khô, nung lửa mà dùng.
• Bằng sa chủ trị phong nhiệt, không chảy nước mắt, để sống mà dùng, có nước mắt thì khi dùng sao lên nghiền bột.
• Than cây duối chủ trị mắt sưng đau, đốt thành than nghiền ra mà dùng.
• Đởm phàn chủ trị chứng lòi thịt có màng mây, mỗi khi dùng mài lấy nước hòa với thuốc.
• Xạ hương chủ trị chứng tròng mắt lòi ra cùng đau xuvên tới óc.
• Hùng đởm chủ trị mây màng, mài với nước mà dùng.
• Hàn thủy thạch chủ trị phong nhiệt, mắt đỏ sưng đau, mài lắng nước hòa với thuốc.

35. Chữa chứng đau mắt phong đỏ, sưng đau ngứa

• Cam thạch 3 phân, Mai hoa 1 phân, than cây duối 2 ly, nếu chỉ có đau thôi thì lấy nước ốc nhồi hòa với sữa người nhỏ vào mắt, ngoài thì dùng nước lá Bạc thau giã nát hòa với Hoàng đơn tẩm ướt làm bánh đắp vào không có sưng ngứa thì không cần đắp ở ngoài.

36. Chữa chứng màng trắng che lòng đen

• Cam thạch 3 phân, Mai hoa 1 phân, Âm đan (đã nói trên) 1/2 phân, hòa với nước Đởm phàn nhỏ vào mắt.

37. Chữa màng mây

• Cam thạch 3 phân, Mai hoa 1 phân, than cây duối 2 ly, hòa với đồng tiện và tí muối nhỏ vào mắt.

38. Chữa mộng thịt nổi che tròng mắt

• Cam thạch 1 phân – Than duối lphân
• Âm đan 3 phân                            – Long não 1/2 phân
• Mai hoa 1 phân                            – Bạch phàn 1 phân
• Xạ hương 1/2 phân

Tất cả tán bột rắc vào mắt.

39. Chữa chứng sau khi lên đậu, độc của đậu vào mắt, công hiệu không gì bằng

• Hoàng liên 1 phân, Đởm phàn 5 ly, Long cốt 2 phân, Hàn thủy thạch 1 phân, Mai hoa 2 phân, Cam thạch 1/2 phân, Xạ hương 1/2 phân đều tán bột, viên với hồ lỏng to bằng hạt đậu xanh, tùy chứng dùng thang mài nước nhổ vào mắt.

40. Mắt sưng đau

Lấy lá Trường sinh giã lấy nước, mài thuốc nhỏ vào.

• Chỉ đau thôi, mài với nước Hoàng liên lắng trong nhỏ vào.
• Màng mây cứng: lấy rượu mài 1 tí Thạch tín hòa với thuấc nhỏ vào nhưng phải xem trong màng chỗ nào dày nhất là chân của màng thì lấy cái bút lông mới chấm thuốc điểm vào.

41. Chữa chứng đau mắt phong, những chứng sau khi lên đèn chói ánh sáng, sợ mặt trời

• Cam thạch (làm quân), Hoàng đơn (làm thần), Mai hoa (làm sứ) cùng tán bột điểm vào, nếu có màng thêm thuốc chữa màng.
• Đau lắm, thêm Xạ hương.
• Nóng lắm, thêm Hàn thủy thạch và Hoàng liên.

42. Chữa chứng màng mây

• Cam thạch (làm quân), than duối (làm thần), Mai hoa (làm tá), Âm đan (làm sứ) đều tán bột nhỏ vào mắt.
• Đau lắm, thêm Xạ hương.
• Có chảy nước mắt, thêm thuốc chông chảy nước mắt.
• Đỏ lắm, bớt Âm đan, thêm Dương đan, Đởm phàn, Hùng đởm mài lấy nước nhỏ vào.

43. Chữa đau mắt xuyên vào óc

• Cam thạch (làm quân), Hoàng đan (làm thần), Long não (làm sứ) đều tán bột, lấy Thiên lý quang (tức Thiên lý cập, một loài cỏ mọc ở núi, vị đắng, tính hơi độc, còn có tên Hoàng hoa)
• Thiên lý quang giã nhỏ gói lại đắp trên mí mắt, nhưng lấy thuốc trên hòa với nước tẩm cho ướt luôn, gói ấy khô thì thay, phàm chứng đau mắt sưng đau, trong điểm thuốc và ngoài đắp thuốc này rất hay.

44. Thuốc xông, chữa chứng bị ác phong sưng đau, mí mắt trên bằng nhau dưới sưng thâm

• Phòng phong, Khương hoạt, Bạc hà, Thương truật, Kinh giới, Ngải diệp đều bằng nhau, bẻ vụn, bỏ vào trong nồi mà nấu rồi lấy lá chuôi tiêu bịt miệng nồi, châm nhiều lỗ nhỏ để xông, lại lấy Cam thạch, Hoàng liên, Long não làm thành bột, bỏ vào trong lỗ để xông lấy hơi.

45. Thuốc xông, để kỵ gió sau khi khỏi bệnh

• Lá Đại bi, lá Long nhãn, lá Quất, Bạc hà, lá Ngải bằng nhau, bỏ vào nồi, lấy lá chuối bịt miệng nồi, nấu sôi, chọc thủng nhiều lỗ để xông hơi.

46. Chữa mắt quáng gà

• Thương truật 5 đồng (tẩm nước gạo sao), Thạch quyết minh 1 lạng (đốt tẩm nước muối 3-4 lần), Bạch tật lê 1 lạng (sao giã bỏ gai) cùng tán, lấy cái gan dê dùng dao nứa bổ ra lấy thuốc bột chia 4 phần, 1 phần nhét trong gan, ngoài lấy chỉ gai buộc chặt để vào nồi nấu kỹ, chia 3-4 lần ăn thì khỏi.

47. Đau mắt do hỏa độc

• Lá ngải đốt cho bốc khói, lấy bát úp lại, đợi khói trong bát đã thành vàng khói, cạo lấy hòa với nước, rửa hoặc điểm vào mắt, thêm bột Hoàng liên càng hay.

48. Can hư, tròng mắt nhức, chảy nước mắt, chói mắt

• Hương phụ 1 đồng cân sao, tán, uống với nước chè.

49. Trong mắt có màng mây trắng

• Hoàng liên, Long cốt, Hoàng bá, Bạch tật lê, hạt é (thơm như Hương nhu) đều tán, hòa với sữa người bôi vào, nếu bệnh nặng thì thêm Đởm phàn.

50. Đau mắt phong

• Điền sa (mật ếch), Đởm phàn nghiền, phèn hòa với nước mật ếch điểm vào mắt.

51. Đau mắt đỏ

• Lấy nước quả chanh bỏ vào nồi đồng ngâm 1 lúc rồi lấy nước trong nhỏ vào mắt.

52. Trong mắt có màng mây trắng che tối tức là do khí huyết ngưng trệ gây ra

• Nếu chỉ có điểm trắng thì dùng càng tốt. Nếu màng mây dày cứng, thì trưởc tiên dùng rễ tóc tiên giã, vắt nước, hòa vào trong bình nước treo chỗ cao, đáy bình dùi 1 lỗ nhỏ, bảo người bệnh nằm ngửa, để nước nhỏ vào trong mắt. Khi màng hết, dùng Nhũ hương, Trần bì đều lđồng cân, Xạ hương 3 phân, tán lấy rễ cây móng tay giã lấy nước hòa với sữa người, trộn bột thuốc đắp vào mắt, lấy lụa rịt lại, thuốc khò lại tẩm hai thứ nước đó, nếu sau khi lên đậu còn dư độc, độc phát lở ngứa thì thêm Long não.

53. Mộng thịt ở khóe mắt trong, lan che cả mắt

• Lá dâu, lá cỏ mực bằng nhau, để trong nồi đất sạch, nấu nước, lấy vôi bột kinh viên bỏ vào nồi, bịt kín nồi, nấu sôi rồi xông, 1 nồi có thể xông 2-3 lần. Sau dùng bài thuốc bột chữa chung mà điểm vào, lại lấy lá trường sinh, lá móng tay, lá bạc thau, ít muối ăn, giã nhỏ đắp lên mí mắt.

54. Con ngươi lồi cao

• Thịt miệng ngoài cíc nhồi, rau sam, lá sung cùng giã nhỏ, đắp lên mắt, trong thì lấy nước ốc hòa với phương thuốc chữa chung điểm vào thì con ngươi sẽ thụt vào.

55. Đàn bà nhức đầu, đau mắt và tỉa máu đâm vào đổng tử đau nhói

• Trước tiên nên châm vào huyệt Khúc trì ở hai tay lể cho máu độc ra, rồi lấy vôi đá với lá nụ áo tía cùng giã nhỏ đắp vào chỗ đã châm. Sau dùng bài thuốc bột chữa chung ồ trên, điểm vào, kiến hiệu ngay.

56. Tròng mắt lòi ra ngoài, thậm chí xuống gần mũi

• Vôi để đã lâu, to bằng hạt đậu nhỏ, đốt đỏ, bỏ vào cái chén con, ngâm nước 1 giờ, lóng lấy nước nhỏ vào mắt, hễ thấy tròng mắt đã thụt vào như cũ thì lấy ngay lá Trường sinh nhai, nhổ đắp ngoài mắt, không thì nó sẽ vào sâu lại, có thể dùng thuốc bột hòa với nước vôi để nhỏ cũng dược.

57. Thuốc chữa đau mắt rất công hiệu

• Cam thạch 1 cân, ốc Cửu khổng 3 cái, Hoàng bá 1 lạng, Cam thảo 3,5 lạng, Sinh khương 15 lát, Hoàng liên 3 đồng, Quế chi 2 đồng, Thảo quả 1 quả, Hồ tiêu 10 hạt, Đại hồi 5 hoa, Hoàng đằng 1 bó đều tán bột, khi muốn lập thành phương thuốc thì cân từng vị cho thật đúng rồi trộn cho đều.

• Cam thạch 10 lạng, ốc Cửu khổng 3 lạng, Hoàng bá 8 đồng cân, Cam thảo 1,4 lạng, Hoàng đằng 1 lạng, Đinh hương 15 cái, Hoàng liên 2 đồng cân, Quế chi 1 đồng cân, Đò ho (Thảo quả) 10 hạt, Hồ tiêu 10 hạt, Đại hồi 2 đồng cân.

58. Mắt bỗng nhiên sưng đỏ

• Dưa bỏ’ dã già, ngày 5 tháng 5 Âm lịch hái 1 quả, khoét 1 lỗ nhỏ ở đầu, móc bỏ ruột, nhét Mang tiêu vào cho đầy, treo chỗ im mát, chờ khi Mang tiêu thấm ra ngoài vỏ, cạo lấy cật hòa với tí nước chè bôi hai bên huyệt thái dương, khô lại bôi, một đêm thì khỏi.
• Hoàng dằng 1 đồng cân (cạo bỏ vỏ thô), phèn chua chút ít, cùng tán, nước 1 bát, chưng cách thủy, chờ nguội nhỏ vào mắt.
• Thạch liên nhục, bỏ vỏ và tim 1 cáp tán, nấu cháo với gạo tẻ thường ăn.
• Lá phù dung giã nát, đắp vào huyệt thái dương.

59. Chuyên trị chứng tâm can tích nhiệt làm mắt sưng, đau, đỏ, màng che lấp tròng mắt, quáng mắt

• Hạt ích mẫu, hạt Mồng gà, hạt Quan Âm, hạt Thảo quyết minh, hạt Mã đề đều nhau, tán, luyện mật làm viên bằng hạt ngô đồng, liều dùng 30 – 40 viên, uống với nước chè sau bữa ăn. Nếu không có hạt Mồng gà, hạt Quan Âm thì thêm hoa cúc, quả Dành dành sắc uống cũng được.

60. Mọi chứng đau mắt đỏ, màng khói che khuất tròng

• Thạch xương bồ giã sống, vắt lấy nước cốt, đun nhỏ lửa. cô thành nưởc cốt, đun nhỏ lửa cô thành cao, mỗi ngày thường nhỏ vào mắt.

61. Khí huyết đều hư, can hư, mắt kéo màng, tròng trắng đều đỏ, tối đến đau nhói

• Ốc Cửu khổng nung thành vôi, cỏ Tháp bút sao khô, 2 vị đều nhau, tán, 1 lần uống 3 đồng cân, dùng 3 lát gừng, 1 quả táo nấu làm thang uống với thuốc và ăn cả bã, ngày uống 2 lần.

62. Mắt kéo màng, mắt mờ

• Nấu mật lợn để trong lọ sành, nhỏ lửa, cô đặc như bùn, viên bằng hạt gạo, mỗi lần nhét 1 hạt vào mũi, hoặc mắt
  nóng sưng đỏ thì lấy 3 đồng tiền cổ cùng cô với thuốc cho đặc, rồi bỏ tiền, dùng nước mật lợn nhỏ vào mắt rất hay.

63. Đau mắt có màng mọng, và chứng thong manh (mắt không nhìn thấy mà khám không thấy vết tích gì)

– Dạ minh sa đãi sạch, lấy cặn lắng bên dưới, dồn vào gan lợn, nấu chín, ăn và uống cả nước.

64. Chứng mắt tôi mờ không trông thây gì, chứng chảy nước mắt sống không ngừng, và chứng thong manh, chứng mắt mờ nhiều người cùng mắc

– Phúc bồn tử phơi khô, nghiền rất nhỏ, bọc lụa mỏng, tẩm vào sữa của người sinh con trai trong 4 tiếng đồng hồ rồi lọc lấy sữa ấy mà nhỏ vào mắt ngày 2 lần, độ 5 ngày mắt sẽ trong như người trẻ. Kiêng rượu, dầu mỡ.

65. Trị thong manh bằng cách rửa

– Lá dâu tươi, giã nát, phơi khô theo đúng ngày tháng kể sau đây thì đun lá dâu đốt tồn tính, nấu lấy nước mà rửa:

Cành dâu, đốt thành tro, mỗi lần dùng 1 cáp, nước 1 bát sắc còn 6-7 phân, đổ ra, lắng trong, thừa lúc còn đang nóng, rửa mắt, rửa được 100 lần là khỏi.

66. Mắt đã mù 30 nảm

– Hạt Tật lê, ngày 7 tháng 7 Âm lịch hái phơi râm cho khô, tán, mỗi lần 1 đồng cân, ngày uống 2 lần sau bữa ăn, dần dần sẽ khỏi.

67. Can hư mắt mờ

• Thỏ ty tử 3 lạng, ngâm rượu 3 ngày, phơi khô, tán, hòa với lòng trắng trứng gà, viên bằng hạt ngô đồng, mỗi lần uống 30 viên với rượu nóng vào lúc đói.
• Đom đóm 31 con, cấu bỏ cánh chân, dồn vào mật con cá gáy to phơi râm cho khô, sau 100 ngày tán mỗi lần dùng 1 tí điểm vào mắt.

68. Mù mắt đã lâu

• Thảo quyết minh 2 thăng, tán, sau khi ăn cơm dùng 2 đồng cân hòa cháo ăn, dần dần có kết quả.

69. Can hư, mắt mờ, ra gió thì chảy nước mắt

• Đậu đen đãi sạch, dồn vào cái mật bò đực đã lấy sẵn từ tháng chạp, đem hong trước gió cho khô, mỗi lần uống 27 hạt, uống lâu sẽ lành.

70. Mắt mù quáng gà

• Quả ké đầu ngựa 1 thăng, phơi khô, tán, thường nấu cháo với gạo ăn rất hay. Kiêng thịt lợn.

71. Sau khi nóng sốt dữ dội rồi ăn phải đồ cay nóng mắt mờ tối

• Cá diếc nấu canh cho nhiều, ăn thường xuyên.

72. Mắt nổi mộng thịt, kéo màng trắng đỏ

• Rau sam 1 nắm to, rửa sạch, giã nát, cho thêm ít bột Phác tiêu lấy lụa gói lại, đắp lên mắt thì công hiệu.

73. Tròng trắng mắt có một vành trong suốt

• Mật ong sống dùng chút ít nhỏ vào mắt, nằm ngửa nửa ngày mới rửa, ngày nhỏ 1 – 3 lần là lành.

74. Thong manh, quáng gà

• Thảo quyết minh 1 thăng, Địa phu tử 5 lạng, đều tán, trộn với nước cơ làm viên bằng hạt ngô đồng, mỗi lần uống 20 – 30 viên với nước cơm.

75. Quáng gà, lúc nhá nhem tối không thấy gì

• Hột cải tía sao đen, tán, mỗi lần dùng 3 đồng cân, nghiền lẫn với 1/8 cái gan dê, lấy bẹ măng tre non bọc lại, buộc kỹ, để nước luộc chín, để nguội, ăn lúc đói, uống cả nước luộc, mỗi tháng ăn vài cái gan dê là khỏi.

76. Bệnh mới khỏỉ, mắt sinh màng

• Bạch cúc hoa, Thuyền thoái (bỏ đầu và chân) đều nhau, tán, 1 lần dùng 2 – 3 đồng cân, uống với nước pha ít mật ong.
• Đậu xị 14 hạt đốt tồn tính, nghiền nhỏ uống.

77. Tròng mắt hơi có màng

• Lá Mã đề, lá cây Câu kỷ đều nhau, vò nát, gói 2 lớp lá dâu, treo chỗ kín 1 đêm, vắt lấy nước cốt nhỏ vào mắt làm 3-5 lần là lành. Chỉ dùng lá Mã đề cũng được.

78. Can hư, mắt không trông xa được

• Gan lợn 1 cái, bỏ màng da, thái mỏng, hành tăm 1 nắm, đậu xị 1 cáp, đổ nước nấu canh, chờ chín đập vào 3 quả trứng gà, ăn nhiều lần, lành thì thôi.

79. Mắt toét

• Bạc hà tẩm nước gừng 1 đêm, phơi khô, tán, mỗi lần dùng 1 đồng cân, nấu sôi mà rửa mắt.
• Hạt hòe, dồn vào mật bò phơi râm 100 ngày, mỗi lần 1 hạt, uống sau bữa ăn, uống 10 ngày thì mắt sáng, người nhẹ.

80. Mắt bị nhiệt độc, đỏ đau, sưng

• Đậu đen 1 thăng, chia đựng vào 10 cái túi, nhúng vào nước sôi, thừa lúc còn nóng thì chườm vào, nguội thay túi khác, làm vài ngày thì lành.

81. Mắt sưng đỏ ngầu

• Gừng sống 1 củ, lấy 1 đồng tiền cổ nhét vào trong củ gừng rồi lấy ra, châm vành đồng tiền vào mắt cho chảy nước mắt, nay làm thì mai lành.

82. Chuyên trị chứng mắt đau, sưng đỏ, hoặc bị phạm phòng, mắt đau liên miên không khỏỉ

• Nhân hạt Dành dành, bất cứ nhiều ít, tẩm đồng tiện, sao vàng, một lần sắc uống 2 đồng cân, hoặc tán thắng mật làm viên, hoặc tán uống với nước cơm.

83. Mắt bỗng nhiên sưng đỏ

• Xuyên sơn giáp 1 vảy, tán, rải trên tờ giấy trắng, cuộn lại, đốt lấy khói xông mắt.
• Lá Mã đề giã, vắt lấy nước cốt hòa với ít bột Phác tiêu, lúc sắp đi ngủ bôi lên mí mắt, sáng hôm sau rửa sạch, làm đến lành thì thôi.
• Nhân trần, hạt Mã đề đều nhau, tán uống với nước chè, hoặc sắc nước uống, vài lần là công hiệu.
• Lá Ngải cứu, đốt lên khói, lấy bát sành úp lại, đợi cháy hết khói đổ nước vào bát cho hòa tan mà rửa mắt là khỏi ngay, cho thêm Hoàng liên càng tốt.
• Mỗi sáng lấy chén hứng những giọt sương trên lá cây (gọi là thiên lộ thủy), được sương lá cây dầu càng tốt, nhỏ vào mắt.

84. Mí mắt sưng đau kịch liệt

• Gừng già 1 củ, giã vắt lấy nước cốt; Khô phàn tán, hòa dẻo như bùn, đắp vào mí mắt (chớ cho dính vào mắt) một lúc là hết sưng.

85. Chảy nước mắt sống luôn

• Mộc nhĩ cây chè 1 lạng, đốt tồn tính; Mộc tặc 1 lạng, đều tán, mỗi lần uống 2 đồng cân với nước vo gạo đun sôi là lành.

86. Mắt mờ hay ra nước mắt

• Một tặc bỏ mắt, Thương truật tẩm nước vo gạo đều nhau, sao, tán, 1 lần uống 2 đồng cân với nước chè, hoặc thắng mật làm viên uống.

87. Đau mắt gió hay chảy nước mắt

• Hái lá Dâu, thứ còn trên cây lúc tháng chạp, nấu lấy nước rửa hàng ngày, hoặc thêm chút Mang tiêu càng hay.

88. Mắt trít lại khó mở

• Hoa với hạt cây Thanh hao, hái ngày Thanh minh hay Đoan ngọ phơi râm, tán, một lần 2 đồng cân, uống với nước giếng vào lúc đói, uống lâu ngày sẽ sáng mắt, đêm tối cũng thấy được.

89. Lông quặm chọc vào mắt do phong thấp nhiệt tỳ kinh, mắt ngứa phảỉ lấy tay dụi, lâu ngày mí mắt đỏ loét, lông quặm chọc vào

• Nhân hạt gấc 1 cái, giã nát, lấy túi lụa gói nhét vào mũi, đau bên này thì nhét bên kia, lông sẽ chìa ra, không chọc vào mắt nữa.

90. Chuyên trị đau mắt gió, chảy nước mắt, khó mở mắt

• Lá Dành dành, vò lấy nước thật đặc, hòa một tí phèn phi nhỏ vào mắt rất hay.

Trẻ đau mắt, sưng mắt, nhức mắt, đỏ mắt, tức là hỏa thịnh ở thượng tiêu, nên chiếu phương mà trị

91. Trẻ mắt nhắm không mở được

• Hạt Đình lịch tán, hòa mật lợn, dán lên trán.

92. Trẻ đau mắt đỏ

• Lá Mã dề giã vắt lấy nước cốt, hòa với nước tre non mà nhỏ vào mắt.

93. Quầng mi mắt đau do phong nhiệt và có đờm

• Hoàng cầm tẩm rượu, Bạch chỉ đều nhau, tán bột, uống với nước chè 1 đồng cân.

94. Hết thảy các chứng đau mắt

• Lô cam thạch 1/2 cân, Hoàng liên 4 lạng, thái to bằng hạt đậu, bỏ vào trong cái đồ dùng bằng bạc hay đá, đổ hai bát nước, nấu trong 2 giờ rồi vớt Hoàng liên tán bột, pha vào Long não 2,5 đồng cân, nghiền ra cho đều, mỗi lần nhỏ vào mắt một tí. Hoặc Quý ma tử (hột quả cối xay) nghiền thành bột, rồi lấy gan lợn khía ra, bô thuốc ấy vào, nương tán bột, uống với nước gạo cũ lâu năm làm thang.

95. Đàn ông, đàn bà Can kinh kém, phong nhiệt bốc lên, sinh các chứng đau mắt, mắt mờ tôi, ra nhiều nước mắt, sơ ánh sáng, có màng mọng và thong manh

• Bột Hoàng liên 1 lạng, gan dê 1 chiếc bỏ màng, giã nát mà viên, uống với nước nóng 14 viên, uống liền 5 tễ.

96. Các bệnh về mắt, do huyết hư, phong khí sinh nhức đầu, chóng mặt, mờ mắt

• Kinh giới tuệ tán mạt, mỗi lần uống 2 đồng cân với rượu.

97. Lâu năm mờ mắt, không trông xa được

• Quyết minh tử 2 cân, gan dê 1 cái bỏ màng, lấy 1 nắm hạt Hành hoa sao, tán bột uống.

98. Hết thảy các chứng mắt đau, màng che tối

• Mật 1/2 cân bỏ vào nồi đồng, ngào nấu cho vàng thẫm rồi cho vào 2 lạng Hoàng đơn đã phi, 1 bát nước, 4 quả Kha tử, luyện lại cho vào lọ đậy kín rồi vùi xuống đất 21 ngày, bới ra, lấy thuốc hoặc nhỏ hoặc dán vào mắt.

99. Màng mắt to dần lấn con ngươi

• Muối trắng 1 đồng cân và bấc đèn mà nhô, ngày 3-5 lần, khỏi đau khỏi vướng, rất hiệu nghiệm.

100. Trẻ mới sinh trong tháng mắt nhắm, không mở ra được, hoặc sưng, hoặc sợ ánh sáng, hoặc chảy máu

• Cam thảo 1 đồng cân tẩm nước mật lợn, nướng, tán nhỏ, uống một tí với nước cơm.

101. Mắt không mở được, hoặc chảy máu

• Thương truật 2 đồng cân, bỏ vào trong cái mật lợn, cho nước vào nấu, lấy hơi nước bốc lên mà xông vào mắt, sau nhai mớm cho trẻ bệnh.

102. Mắt đỏ

• Hoàng liên tán, hòa nưởc, rịt vào gan bàn chân.

103. Đau mắt

• Mã đề giã vắt lấy nước, hòa với nước Trúc lịch mà nhỏ.

104. Mắt quáng gà

• Dạ minh sa nghiền lấy nước mật lợn hòa mà viên, mỗi lần uống 5 viên. Hoặc gia thêm Hoàng cầm đều nhau, tán lấy nước cơm nấu, lấy mật lợn hòa thuốc mà uống.

105. Chứng nhắm mắt vì bị nhiệt tà khi còn trong thai

• Dùng Tứ vật thang gia Cam thảo, Thiên hoa sắc uống, lại lấy một chút mật gấu hòa nước, rửa ngày 7-8 lần.

106. Quáng gà

• Thạch quyết minh (đã bào chế) 5 đồng cân
• Dạ minh sa (đã bào chế) 3 đồng cân

Cách bào chế:

• Thạch quyết minh tẩm nước muối, đun sôi, cạo bỏ phần khô sù sì ở ngoài rồi nung đỏ để nguội, cân đủ 5 đồng cân.
• Dạ minh sa dãi bỏ bã cát, sao nóng, cân lấy 3 đồng cân, 2 vị trộn lẫn tán thành bột, bỏ vào lọ nút kín.

Cách dùng:

• Cân 1 đồng cân gạo tẻ và 2 đồng cân gan lợn cho vào 1 cái niêu con đun kỹ, lấy nước làm thang hòa thuốc uống.
• Liều dùng: Trẻ em: Từ 1 – 3 tuổi uống mỗi lần 1 đồng cân
• Dưới 3 tuổi tùy theo mà uống.
• Người lớn: Uống mỗi lần 3 đồng cân.
• Kiêng ăn quả đào sơn. Phụ nữ có thai không dùng được.

107. Quáng gà

Công thức:

• Dạ minh sa 2 lạng (bỏ bã, bỏ cát lấy mắt)
• Thạch quyết minh 1 lạng
• Bạch thược 5 đồng cân (tẩm đồng tiện sao)
• Cúc hoa 5 đồng cân (để sống) – Cốc tinh thảo 5 đồng cân (để sống)
• Biển súc 5 đồng cân – Gan dê 1 cỗ
• Cách bào chế:
• Gan dê 1 cổ nếu được dê vàng thì tốt hơn, lấy hòn ngói rửa sạch, để gan tơi lên, sấy cho khô.
• Bạch thược tẩm đồng tiện, sao khô, lại tẩm đến lần thứ ba, thì sao vàng các vị trên, trộn lẫn, tán thật mịn, cho vào lọ đóng kín nút để dùng.

Cách dùng:

• Trẻ em từ 1 – 2 tuổi mỗi lần uống 1 đồng cân
• 2-4 tuổi mỗi lần uống 2 đồng cân
• Uống 2 lần /ngày
• Có thể thay gan dê bằng gan bò hoặc gan gà.
• Trẻ còn bé thì uống xong cho ăn gan thêm. Nếu đã lớn, ăn được thì làm chả (giã gan lẫn với thuốc, hấp chín) cho ăn thì tốt hơn.

Công dụng:

• Chuyên trị trẻ em cứ từ 5 giờ tối gà lên chuồng là không trông thấy (tục gọi là quáng gà). Trẻ mới mắc, cứ qua 5-6 giờ tối lại trông thấy thì không cần dùng gan dê hay bò, nhưng các em bị lâu ngày suốt cả đêm lờ mờ không trông rõ, thì cần phải có gan dê hoặc gan bò mới chóng khỏi.
• Kiêng kỵ: tôm, cua, thịt chó, các thứ tanh.

108. Quáng gà

Công thức:

• Dạ minh sa 3 đồng cân
• Hùng hoàng 5 phân
• Thạch quyết minh 3 cân

Cách bào chế:

Dạ minh sa cho vào rổ rây, ngâm vào chậu nước, quậy đều, vớt hết cái nổi ở trên, bỏ sỏi cát ở dưới, lấy cái còn đựng ở rây. Thạch quyết minh bỏ tí muối vào luộc, lấy ra, đập nhỏ, sao qua, Hùng hoàng để sống, 3 vị hợp lại tán thật nhỏ, rây kỹ cho khỏi sạn.

Cách dùng:

Lấy gan gà không rửa nước lã, bỏ mật đi, giã nhuyễn, cho thuốc vào, làm như làm chả, rồi gói lá chuối, hấp vào nồi cơm, cho ăn một bữa vào 12 giờ trưa.

Công dụng: Chuyên chữa trẻ em bị bệnh quáng gà.

Kiêng kỵ: Thuốc này không có phản ứng gì.